Ating kasabyan keng Inglis a makanini: “strike
while the iron is hot”. Pamukpukan
me kabang mapali ing bakal. Siyempre, balu tamu
makapatungkul ya ini keng pamagpande.
Isipan mu makananu meng aporma ing bakal king ispada o patus kabayu,
alimbawa, nung e mapali. Nung gamitan
keng tutung bie, sasabyan na nung kapilan ka dapat maktu. Nung tukyan ke ini, ala nang mas angkup pang
panaun para sumulat kung katuki na nitang minuna kung blog, “rat on one’s own: kwentung baryu”, nune ngeni kabang matas pa ing
interes da detang mekabasa. Dagdag pa,
ngeni mu naman ing mas malagung oras para iarap ing metung a alternatibung
munikala nung makananu yang lawen ing milabas a eleksyun at ing kayang relasyun
king pangmalambatang panyulung ning baryu.
Pwedi ya naman lawen bilang boluntaryung payu ning matwang ini ali mu kareng
bayung alal opisyalis nune kareng kabaryung manayang pamagbayu ampong reporma
keng pamagpalakad keng barrio council. Ing alikabuk dala ding milabas a eleksyun
kinumpa na para asuri tamung masalese nung nanu ing sinabat keng panyulung ning
baryu bang kanita makatagal ya kareng kasiping na.
Bayu ku gawan ini, atin ku pang buring ipayuna. Mumuna,
eku migbotu. Ating kakalat balita na
ating mapilan a kabaryu a binayad dang tsa 500 pesus para ena magbotu bang
dagul ya tsansang sumambut itang metung a kandidatu. Siguradu kung siguradu eku abe kareta, nung
atin mang katutwan ini. Kayabe kareng
mapilang rason, ala kung pilakwan kareng kapamilya ku keng 91 idad kung tatang kabang
magbotu.
Kadwa,
masaya ku pa rin ambaski eku mekapagbotu.
Agawa kung mikaugnayan kareng mapilan a kabaryu uli ning milabas a
eleksyun. Ing mas makasaya ing nung
makananu milyari ini, uling ali ketang akasanayan tamung paralan. Ini milyari uli na nitang mesabi kung blog na nukarin palage ku keraklan
kareng maigit 400 a linawe kabaryu la.
Misdan ku pin karagulan inyang bigla nakung kinaul matalik nitang
metung tang kabaryung babai, a medyu mas maidad kaku, libutad ning palengki
kabang sasali kung asan danum. Ambaski ala
yang sinabi, balu ku para keta yang sinulat ku ita.
Para keng kabaryung ita ampo detang
ginawang paralan para aparatang da ing asabi da keng sinulat ku, migpasya kung
mika Inglis ampong Kapampangan bersyun ya ini.
Ngeni, mibalik tana keng nung nanu na ing dapat gawan kaibat ning eleksyun.
Magumpisa tamu ketang metung nang direktang resulta nini. Dapat kung ipabalu ing atin kung
limitasyun keng pamangalap impormasyun inya migdipendi ku mu kareng kakung
araramdaman na pweding ausang tsismis. Sumangid na nita, atin tamu namang kasabyan a “nung atin asuk, atin api”. Maniwala ya ing matwang ini na mas praktikal
na arapan no deni agad-agad bayu pa manyirang maragul kareng demokratiku tamung
institusyun, kalupa ning eleksyun, kesa keng magpakatali pa keng pamanintun patutu.
Sobra
lang maka-alarma deng sasabyan dang mengawang bawal, nung tutu la, inyang milabas a alalan
inya dapat nong suwayan kabang maranun. Iti bang eno lalung dagul at kumalat pa ing
kasiran a idulut kareng miyaliwa-liwang prosesu ning alalan. Milalage la naman keng mikelangan pati ing moralidad laluna ding pakakalulu. Basi keng kakung dindam, keraklan kareni
merapat la bayu ampong kabang mararapat ing eleksyun.
Metung kareng sobrang matingkad a iregularidad megawa kanu
bayu ing aktwal a eleksyun ya pin ing bigla lang merakal deng botanti kayari
ning special voters registration. Ini siyempre e malyari nung alang
milyaring sapakatan pagitan ding opisyalis baryu ampo ning COMELEC. Basi keng impormasyung binye da kaku kabang
makabakasyun ku king Playpen (basan ing http://raulgalangsarmiento.blogspot.com/2013/08/the-playpen_3440.html)
misampa lang reklamu keng COMELEC Bacolor nung nukarin migsabmit lang listaan
dareng posibling flying voters
karetang bayung pepalista. Ing eku
aintindian nung bakit ene tinggap ning COMELEC Bacolor itang buung listaan nune
memili yang mapilan dang inimbistiga at leko.
Inya asabi ku kareng minta kaku na kumunsulta la keng abugadu o kaya
makisabi lang mayap keng Vice Mayor,
na dating tinalan at migpanyambut keng reklamu ning meyor ning Magalang, ba
dang abalu nung nanu ing dapat gawan.
Para
keng matwang ini, katungkulan dana deng bayung alal a opisyalis na pakyalaman
ini bang alinis ya kareng flying voters
ing listaan da deng botanti ning baryu kabang maranun. Ing lawe ku, ing mesabing reklamu ali nyamu
keng oriinal a migreklamu nune karen ne ngang egana-eganang memaryu. Nung gawan da ini ampong aliwa pang kalupang
aksyun, pati ila magbenepisyu kelambatan uling mabawas ing suspetsa da karela
na kasangkut la keng megawang pamagloku.
At keng talagang migreklamu, dapat nang pangunyatan, magdili-dili ya man
o kayabe no reng mapilang opisyalis baryu, na mikamalinong pararasan ing kayang
reklamu ali mu para kareng sinuporta ampong maniwala kaya nune pati kareng egana-ganang
kabaryu. Ini ing lalung magpatutu na
kasing karapat-dapat ya, nung e man mas ya, kareng sinambut king alalan.
Uli
ning makanining mengapalyari, maniwala ya ing matwang ini na dapat tanang
mitalakad a aguman da reng ating masabal keng Potrero. Dapat indipindienti ya ini keng council at iyang manimunang misulung
kareng pisasabyan da deng memaryu. Dapat
mebyasa tana na e tangan pweding lakwan keng council ing panyulung ning baryu nung ali lalu yang e masensu ampong lalu daka tamung pulutan keng kangkungan, ngana pin ning kasabyan.
Kabang
isipan ke ini, ing organisasyun agad kung aganaka ya pin itang aguman dareng taung
magmalasakit keng probinsya ning Abra na magsilbing tagabante da deng memalen
kareng karelang opisyalis ampong lokal dang gubyernu, lalu na keng pamagbante kareng gagawan dang dalan
ampong tete ampo keng karelang pinansya.
Inya e makapagtaka marakal kareng miyembru na niti inyeru, CPA ampong
aliwa pang professional. Sangayun kareng abasa ku, ela basta-bastang makagawang kalokwan deni uling pane yang makabante ing aguman. Maragul
mebawas ing kurakutan uling ela mitakutan ambaski katatakutan ya ing Abra bilang
balwarti ding warlord ampo ding
karelang private armies.
Kayabe
kareng ayisip kung papil ning ketamung pweding italakad a aguman ya pin ing
magsilbing taga gising kareng matutudtud a opisyalis ampong maglatag munikalang
alternatibung planu ampong programa, iyabe na pati ordinansa, lalu na nung mika
Barangay General Assembly na. Pota namang panaun na ning alalan, otomatiku
yang mag-transporma ini bilang bante keng eleksyun, kalupa ning NAMFREL o ning
Parish Pastoral Council for Responsible
Voting (PPCRV), bang pigilan ing pamaglapastangan kareng batas pang-eleksyun
kalupa na ning atangalan keng mengalabas a alalan. Kalupa ning aguman king Abra, dumipendi ya
ini kareng human capital ning baryu na
ikit tamung ilang sangkan keng kayang panyulung bayu ya pa memakbung ing
Pinatubu.
Dudwang
ne ning matwang ini ing kayang serbisyu para pangunan ing pamagpalitang ideya nung nanu ya ing maging porma ampong programa ning agumang italakad. Mika karanasan ya kasi keng pamanayus ampong pamagpalakad aguman keng milabas ng obra kareng NGO pati na mu rin keng pamangawang
planu gamit ing participatory rural/community
planning.
Oini
naman ing buring nang sabyan kareng bayung alal tamung opisyales. Sana apagtantu da ing meyaring eleksyun patikim ya pa kareng mas masakit pero mas importanti dang papil, gampanan
ampong responsibilidad: ing pamanyambut IYA PA ing umpisa. Kabang maranun, magaral na kayung Local Government Code (LGC, 1991) bang
maging pamilyar na kayu kareni. Nung
sakali naman, ing Department of Interior
and Local Government (DILG) mamye
yang orientation-seminar tungkul
kareni, siryoswan yu ing pamagaral at eyu gawang bakasyun (uling mepagal kayu keng pamangampanya) nung marapat ini kareng tourist spot kalupa ning
Baguio, Subic ampong aliwa pang mangalagung lugar.
Nung
eyu pakiramdaman ini, kutnan yuno mo ding sarili yo nung makananu yung
iyaktu ing papil ning metung a barangay: “As
the basic political unit, the barangay serves as the primary planning and
implementing unit of government policies, plans, programs, projects and
activities in the community, and as a forum wherein the collective views of the
people may be expressed, crystalized and considered, and where disputes may be
amicably settled” (LCG
1991: Sec. 384).
[Bilang pekamababang parti ning gubyernu, ing barangay iyang
primerung magplanu ampong magpatupad kareng polisiya, planu, programa, proyektu
at aktibidad king komunidad, ampong lugar ya nung nukarin
alulwal, alino ampong apagdibatyan deng piyabe-yabeng opinyun deng memaryu,
ampo nung nukarin alang sigalut lang malutas ding e pamikaintindi o pate ding tau.]
Keng
kapitan, dapat mu nang balu nung makananu kasaklo ing kekang kapangyarian. Mas malapad ini kesa keng meyor, na keng
kagyatan iyang boss mu. Asasabi da mung mas
makapangyarian ya ing mayor kesa keka uling iyang kokontrol ampo lalawe kareng
gubyernung pambaryu ampong iya ing malyaring sumuspindi keka ampo kareng
konseyal. Pero ika, ali mu ing kalupang
kapangyarian—executive—ning meyor ing atin ka, nune kapangyariang legislative—gawang ordinansa—mu naman kalupa ning keng bise
meyor, uling ika ing magpalakad at manimuna kareng miting ning konsehu. Aliwa mu ita, atin ka naman kapangyarian da
deng korti—judicial—uling ika mu rin
ing manimuna keng Lupon Tagapamayapa na ating atas para mabilis ampong alang sigalut nong lutasan deng eda pikaintindian ding memaryu.
Makalula la deng kekang papil, gampanan ampong responsibilidad nung talagang
gawan mula. Pero nung balu mong gamitan
deng kekang mesabing kapangyarian, malagwa mulang tuparan ampong gawan deni.
Malati
ku panenayang agawa na ning bayung konsehu, kalupa ning asulat ku ketang minuna
kung blog: “magbalangkas ampong magpatupad lang batayang polisiya o ordinansa, sistema ampong paralan na king kelambatan akasanayan dong tutukyan" bang tapat ampong masalese dong agawa deng karelang papil, gampanan ampong
responsibilidad. Masakit ya ba ine? Siguru pin, nung ing karelang pusu ampong kaladwa ala yu king dapat dang gagawan king konsehu. (30)
trying hard kung magsulat Kapampangan, pagpasensyan yu ne :-)
ReplyDelete