06 November 2013

nanu na, potrero?

Ating kasabyan keng Inglis a makanini:  “strike while the iron is hot”.  Pamukpukan me kabang mapali ing bakal.  Siyempre, balu tamu makapatungkul ya ini keng pamagpande.  Isipan mu makananu meng aporma ing bakal king ispada o patus kabayu, alimbawa, nung e mapali.  Nung gamitan keng tutung bie, sasabyan na nung kapilan ka dapat maktu.  Nung tukyan ke ini, ala nang mas angkup pang panaun para sumulat kung katuki na nitang minuna kung blog, “rat on one’s own: kwentung baryu”, nune ngeni kabang matas pa ing interes da detang mekabasa.  Dagdag pa, ngeni mu naman ing mas malagung oras para iarap ing metung a alternatibung munikala nung makananu yang lawen ing milabas a eleksyun at ing kayang relasyun king pangmalambatang panyulung ning baryu.  Pwedi ya naman lawen bilang boluntaryung payu ning matwang ini ali mu kareng bayung alal opisyalis nune kareng kabaryung manayang pamagbayu ampong reporma keng pamagpalakad keng barrio council.  Ing alikabuk dala ding milabas a eleksyun kinumpa na para asuri tamung masalese nung nanu ing sinabat keng panyulung ning baryu bang kanita makatagal ya kareng kasiping na.

Bayu ku gawan ini, atin ku pang buring ipayuna.  Mumuna, eku migbotu.  Ating kakalat balita na ating mapilan a kabaryu a binayad dang tsa 500 pesus para ena magbotu bang dagul ya tsansang sumambut itang metung a kandidatu.  Siguradu kung siguradu eku abe kareta, nung atin mang katutwan ini.  Kayabe kareng mapilang rason, ala kung pilakwan kareng kapamilya ku keng 91 idad kung tatang kabang magbotu.
 
Kadwa, masaya ku pa rin ambaski eku mekapagbotu.  Agawa kung mikaugnayan kareng mapilan a kabaryu uli ning milabas a eleksyun.  Ing mas makasaya ing nung makananu milyari ini, uling ali ketang akasanayan tamung paralan.  Ini milyari uli na nitang mesabi kung blog na nukarin palage ku keraklan kareng maigit 400 a linawe kabaryu la.  Misdan ku pin karagulan inyang bigla nakung kinaul matalik nitang metung tang kabaryung babai, a medyu mas maidad kaku, libutad ning palengki kabang sasali kung asan danum.  Ambaski ala yang sinabi, balu ku para keta yang sinulat ku ita.

Para keng kabaryung ita ampo detang ginawang paralan para aparatang da ing asabi da keng sinulat ku, migpasya kung mika Inglis ampong Kapampangan bersyun ya ini.

Ngeni, mibalik tana keng nung nanu na ing dapat  gawan kaibat ning eleksyun.

Magumpisa tamu ketang metung nang direktang resulta nini.  Dapat kung ipabalu ing atin kung limitasyun keng pamangalap impormasyun inya migdipendi ku mu kareng kakung araramdaman na pweding ausang tsismis.  Sumangid na nita, atin tamu namang kasabyan a “nung atin asuk, atin api”.  Maniwala ya ing matwang ini na mas praktikal na arapan no deni agad-agad bayu pa manyirang maragul kareng demokratiku tamung institusyun, kalupa ning eleksyun, kesa keng magpakatali pa keng pamanintun patutu.

Sobra lang maka-alarma deng sasabyan dang mengawang bawal, nung tutu la, inyang milabas a alalan inya dapat nong suwayan kabang maranun.  Iti bang eno lalung dagul at kumalat pa ing kasiran a idulut kareng miyaliwa-liwang prosesu ning alalan.  Milalage la naman keng mikelangan pati ing moralidad laluna ding pakakalulu.  Basi keng kakung dindam, keraklan kareni merapat la bayu ampong kabang mararapat ing eleksyun.

Metung kareng sobrang matingkad a iregularidad megawa kanu bayu ing aktwal a eleksyun ya pin ing bigla lang merakal deng botanti kayari ning special voters registration.  Ini siyempre e malyari nung alang milyaring sapakatan pagitan ding opisyalis baryu ampo ning COMELEC.  Basi keng impormasyung binye da kaku kabang makabakasyun ku king Playpen (basan ing http://raulgalangsarmiento.blogspot.com/2013/08/the-playpen_3440.html) misampa lang reklamu keng COMELEC Bacolor nung nukarin migsabmit lang listaan dareng posibling flying voters karetang bayung pepalista.  Ing eku aintindian nung bakit ene tinggap ning COMELEC Bacolor itang buung listaan nune memili yang mapilan dang inimbistiga at leko.  Inya asabi ku kareng minta kaku na kumunsulta la keng abugadu o kaya makisabi lang mayap keng Vice Mayor, na dating tinalan at migpanyambut keng reklamu ning meyor ning Magalang, ba dang abalu nung nanu ing dapat gawan.

Para keng matwang ini, katungkulan dana deng bayung alal a opisyalis na pakyalaman ini bang alinis ya kareng flying voters ing listaan da deng botanti ning baryu kabang maranun.  Ing lawe ku, ing mesabing reklamu ali nyamu keng oriinal a migreklamu nune karen ne ngang egana-eganang memaryu.  Nung gawan da ini ampong aliwa pang kalupang aksyun, pati ila magbenepisyu kelambatan uling mabawas ing suspetsa da karela na kasangkut la keng megawang pamagloku.  At keng talagang migreklamu, dapat nang pangunyatan, magdili-dili ya man o kayabe no reng mapilang opisyalis baryu, na mikamalinong pararasan ing kayang reklamu ali mu para kareng sinuporta ampong maniwala kaya nune pati kareng egana-ganang kabaryu.  Ini ing lalung magpatutu na kasing karapat-dapat ya, nung e man mas ya, kareng sinambut king alalan.  

Uli ning makanining mengapalyari, maniwala ya ing matwang ini na dapat tanang mitalakad a aguman da reng ating masabal keng Potrero.  Dapat indipindienti ya ini keng council at iyang manimunang misulung kareng pisasabyan da deng memaryu.  Dapat mebyasa tana na e tangan pweding lakwan keng council ing panyulung ning baryu nung ali lalu yang e masensu ampong lalu daka tamung pulutan keng kangkungan, ngana pin ning kasabyan.  

Kabang isipan ke ini, ing organisasyun agad kung aganaka ya pin itang aguman dareng taung magmalasakit keng probinsya ning Abra na magsilbing tagabante da deng memalen kareng karelang opisyalis ampong lokal dang gubyernu, lalu na keng pamagbante kareng gagawan dang dalan ampong tete ampo keng karelang pinansya.  Inya e makapagtaka marakal kareng miyembru na niti inyeru, CPA ampong aliwa pang professional.  Sangayun kareng abasa ku, ela basta-bastang makagawang kalokwan deni uling pane yang makabante ing aguman.  Maragul mebawas ing kurakutan uling ela mitakutan ambaski katatakutan ya ing Abra bilang balwarti ding warlord ampo ding karelang private armies.

Kayabe kareng ayisip kung papil ning ketamung pweding italakad a aguman ya pin ing magsilbing taga gising kareng matutudtud a opisyalis ampong maglatag munikalang alternatibung planu ampong programa, iyabe na pati ordinansa, lalu na nung mika Barangay General Assembly na.  Pota namang panaun na ning alalan, otomatiku yang mag-transporma ini bilang bante keng eleksyun, kalupa ning NAMFREL o ning Parish Pastoral Council for Responsible Voting (PPCRV), bang pigilan ing pamaglapastangan kareng batas pang-eleksyun kalupa na ning atangalan keng mengalabas a alalan.  Kalupa ning aguman king Abra, dumipendi ya ini kareng human capital ning baryu na ikit tamung ilang sangkan keng kayang panyulung bayu ya pa memakbung ing Pinatubu.

Dudwang ne ning matwang ini ing kayang serbisyu para pangunan ing pamagpalitang ideya nung nanu ya ing maging porma ampong programa ning agumang italakad.  Mika karanasan ya kasi keng pamanayus ampong pamagpalakad aguman keng milabas ng obra kareng NGO pati na mu rin keng pamangawang planu gamit ing participatory rural/community planning.

Oini naman ing buring nang sabyan kareng bayung alal tamung opisyales.  Sana apagtantu da ing meyaring eleksyun patikim ya pa kareng mas masakit pero mas importanti dang papil, gampanan ampong responsibilidad: ing pamanyambut IYA PA ing umpisa.  Kabang maranun, magaral na kayung Local Government Code (LGC, 1991) bang maging pamilyar na kayu kareni.  Nung sakali naman, ing Department of Interior and Local Government (DILG) mamye yang orientation-seminar tungkul kareni, siryoswan yu ing pamagaral at eyu gawang bakasyun (uling mepagal kayu keng pamangampanya) nung marapat ini kareng tourist spot kalupa ning Baguio, Subic ampong aliwa pang mangalagung lugar.

Nung eyu pakiramdaman ini, kutnan yuno mo ding sarili yo nung makananu yung iyaktu ing papil ning metung a barangay:  As the basic political unit, the barangay serves as the primary planning and implementing unit of government policies, plans, programs, projects and activities in the community, and as a forum wherein the collective views of the people may be expressed, crystalized and considered, and where disputes may be amicably settled” (LCG 1991: Sec. 384). [Bilang pekamababang parti ning gubyernu, ing barangay iyang primerung magplanu ampong magpatupad kareng polisiya, planu, programa, proyektu at aktibidad king komunidad, ampong lugar ya nung nukarin alulwal, alino ampong apagdibatyan deng piyabe-yabeng opinyun deng memaryu, ampo nung nukarin alang sigalut lang malutas ding e pamikaintindi o pate ding tau.]    

Keng kapitan, dapat mu nang balu nung makananu kasaklo ing kekang kapangyarian.  Mas malapad ini kesa keng meyor, na keng kagyatan iyang boss mu.  Asasabi da mung mas makapangyarian ya ing mayor kesa keka uling iyang kokontrol ampo lalawe kareng gubyernung pambaryu ampong iya ing malyaring sumuspindi keka ampo kareng konseyal.  Pero ika, ali mu ing kalupang kapangyarian—executive—ning meyor  ing atin ka, nune kapangyariang legislativegawang ordinansa—mu naman kalupa ning keng bise meyor, uling ika ing magpalakad at manimuna kareng miting ning konsehu.  Aliwa mu ita, atin ka naman kapangyarian da deng korti—judicialuling ika mu rin ing manimuna keng Lupon Tagapamayapa na ating atas para mabilis ampong alang sigalut nong lutasan deng eda pikaintindian ding memaryu.  Makalula la deng kekang papil, gampanan ampong responsibilidad nung talagang gawan mula.  Pero nung balu mong gamitan deng kekang mesabing kapangyarian, malagwa mulang tuparan ampong gawan deni.

Malati ku panenayang agawa na ning bayung konsehu, kalupa ning asulat ku ketang minuna kung blog:  “magbalangkas ampong magpatupad lang batayang polisiya o ordinansa, sistema ampong paralan na king kelambatan akasanayan dong tutukyan" bang tapat ampong masalese dong agawa deng karelang papil, gampanan ampong responsibilidad.  Masakit ya ba ine?  Siguru pin, nung ing karelang pusu ampong kaladwa ala yu king dapat dang gagawan king konsehu.  (30)

1 comment:

  1. trying hard kung magsulat Kapampangan, pagpasensyan yu ne :-)

    ReplyDelete

Isubli ing makislap nang leguan ning balen Bakulud

Disclaimer:  Most of the events cited here, apart from being personal knowledge, were mostly from my readings during my graduate program in ...